Dromen van een nieuwe wereld
De opening van drie tentoonstellingen over het Italiaanse futurisme in Rijksmuseum Twenthe is verplaatst van medio februari naar 25 september. "De bruikleengevers hebben zich bijzonder flexibel opgesteld'', aldus het museum. De tentoonstelling loopt tot 19 februari 2023. “Het futurisme is een avant-gardistische beweging die in 1909 ontstaat met het verschijnen van een beroemd manifest van de Italiaanse dichter Filippo Tommaso Marinetti’’, aldus het museum.
Enschede – Het gaat om de tentoonstellingen Marinetti en het futurisme, Homo Symbioticus en The setting of violence die te zien zijn tot en met 19 juni.
De futuristen dromen van een radicaal nieuwe toekomst, zo weten ze bij Rijksmuseum Twenthe. “Een toekomst waarin geen plaats is voor het verleden maar waarin snelheid, agressiviteit en activisme worden bezongen. Een toekomst ook die complexer blijkt dan voorgesteld, en die steeds meer verbonden raakt met het fascisme. De drie tentoonstellingen schetsen een beeld van gedroomde perspectieven en paradoxale werkelijkheden; van onschuld en medeplichtigheid; van idealen en pragmatisme.’’
Marinetti
Op 20 februari 1909 luidt de Italiaanse dichter Filippo Tommaso Marinetti met zijn futuristisch manifest in de Franse krant Le Figaro een nieuw artistiek tijdperk in, zo meldt het Rijksmuseum. “In het manifest bezingt hij de snelheid, de toekomst, agressiviteit en activisme, en wijst hij het verleden resoluut af. Deze energieke uitgangspunten spreken veel jonge kunstenaars en intellectuelen aan, waardoor hij al snel een groep jonge futuristen om zich heen verzamelt. In de drie decennia die volgen gebruiken de futuristen hun verbeeldingskracht om een radicale nieuwe toekomst vorm te geven.'' In de tentoonstelling 'Marinetti' wordt de artistieke ontwikkeling van het futurisme aan de hand van zijn charismatische leider Marinetti gevolgd.
Aan de hand van werken van ‘eerste generatie’ futuristen als Gino Severini, Umberto Boccioni en Giacomo Balla en van werken van latere futuristen als Roberto Marcello Baldessari, Fortunato Depero, Tato en Benedetta volgt de tentoonstelling de evolutie van het Italiaans futurisme. Het futurisme als manifest voor een nieuwe wereld. “Veel meer dan tegenwoordig zijn kunst en politiek in die eerste decennia van de twintigste eeuw met elkaar verbonden. Ze trekken elkaar aan en stoten elkaar af. Dat gebeurt bijvoorbeeld in Duitsland, in Rusland en ook in Italië. In de ideologie van de avant-garde herkennen we een optimistisch wensdenken, waarbij kunstenaars dromen van een nieuwe wereld. Tegenwoordig is het futurisme niet alleen een artistieke avant-garde maar voor velen ook onlosmakelijk verbonden met het fascisme. Men ziet Marinetti als een navolger van Mussolini. Maar terugkijkend op zijn leven zien we het verhaal van een man die schippert tussen zijn idealen en de werkelijkheid. Om zijn geliefde futuristische stroming in leven te houden laveert hij tussen het fascisme en zijn eigen revolutionaire idealen. Soms uitgesproken vóór of tegen, maar vaak pragmatisch op zoek naar de juiste weg richting zijn gedroomde nieuwe wereld, die in werkelijkheid veel complexer blijkt te zijn dan voorgesteld. De politieke omstandigheden zorgen ervoor dat het futurisme zich steeds opnieuw uit moet vinden, met alle artistieke gevolgen van dien.’’
Drie tentoon- stellingen over het futurisme in Italië
Dit maakt het leven van Marinetti en het avant-gardistische futurisme complex, soms diffuus en vaak paradoxaal, aldus het museum. “Is het futurisme een vooruitstrevende en utopische ideologie of platte propaganda voor een fascistisch regime, verpakt in modernistische vormentaal? Het zijn mede deze tegenstellingen in het leven van Marinetti die het futurisme zo interessant maken.’’
Atte Jongstra, Homo Symbioticus
Atte Jongstra speelt een rol bij de tentoonstellingen. “Honderd jaar na het wensdenken van Marinetti en de zijnen is het tijd dat de kunst ons nieuwe perspectieven voorhoudt. Schrijver Atte Jongstra durft het aan om ons een mooie nieuwe toekomst voor te spiegelen. De aanwijzingen voor die nieuwe tijd vond hij in de collecties van Rijksmuseum Twenthe en De Museumfabriek, beide in Enschede. Volgens Atte Jongstra evolueert de mens van homo sapiens naar homo symbioticus. De ‘denkende mens’ meende de natuur te bezitten en heeft de aarde vele duizenden jaren lang misbruikt. De klimaatgevolgen zijn onmiskenbaar. Een mentaliteitsverandering is aanstaande. De mens moet weg van haar ‘koloniale’ uitbuiting van de aarde. De homo symbioticus werkt samen met de natuur, in plaats van er tegenin: ‘het enige ware futurisme is groen!’’
Met een keuze uit de collecties van Rijksmuseum Twenthe en De Museumfabriek schetst Atte Jongstra zijn perspectief. Aangevuld met recent werk van hedendaagse kunstenaars is de tentoonstelling te zien als een poëtische, groene wandelgids, aldus het museum. “Bureau AARDBEVORDERING nodigt uit, HOOP doet de eerste stap zetten. Men overziet zijn WANDELGEBIED, raadpleegt de STRUIKELATLAS, zoekt zijn weg bij VERTAKKINGEN, peilt met oog voor de wandelvloer (TAPIJTSTUDIES) en zo verder.''
Rein Jelle Terpstra
Rein Jelle Terpstra geeft een fotografische benadering van Saló o le 120 giornate di Sodoma. "In een villa in het plaatsje Saló, de hoofdstad van de marionettenrepubliek van Benito Mussolini, speelt zich de film af van filmregisseur, dichter en schrijver Pier Paolo Pasolini: Saló o le 120 giornate di Sodoma (1975). Deze film over de nadagen van het fascisme in Italië draait om een groep machthebbers die negen jongens en negen meisjes gedurende 120 dagen aan hun wrede macht onderwerpen. Naast de getoonde vernedering, marteling en moord, vallen de prominent aanwezige futuristische schilderijen aan de muren van de villa op. Kunstwerken die uitkijken over dat wat hun ideologie mede heeft aangericht. Zijn het stille getuigen of medeplichtigen?''
Terpstra onderzoekt de intenties van de filmmaker door frames uit de film van Pasolini te bewerken en van alle gruwelijkheden, slachtoffers en daders te ontdoen. "Wat overblijft zijn lege ruimtes die een onheilspellende sfeer uitademen. Wat heeft zich hier afgespeeld of wat gaat zich hier nog afspelen? Welk verband zag Pasolini tussen de kunst van de futuristen en de wandaden begaan door fascistische machtshebbers?''
